बाजरी लागवड ( bajri lagwad ) कालावधी 75 ते 80 दिवस आहे .
बाजारी लागवड साठी उष्ण व कोरडे हवामान या पिकास चांगले मानवते.
बाजरी हे पीक अधिक सहनशील आणि धान्याबरोबरच चारा देणारे पीक आहे आणि आपातकालीन पीक व्यवस्थापनामध्ये महत्त्वाच्या असलेल्या पिकांच्या खरिपात लागवड करताना योग्य ती काळजी घेतल्यास चांगले उत्पादन मिळू शकते.
पाऊस उशिरा अनिश्चित व कमी प्रमाणात झाला तरी इतर तृणधान्यापेक्षा अधिक धान्य व चारा उत्पादन देणारे पीक म्हणजे बाजरी पीक होय.
बाजरी पिके आपात्कालीन पीक व्यवस्थापनामध्ये महत्त्वाचे आहे. हे पीक कमी कालावधीत तयार होणारे असून खरीपानंतर रब्बीची पिके वेळेवर घेता येतात. सोयाबीन गहू व बटाटा या पिकांमधील सूत्र कमी च्या नियंत्रणासाठी या पिकांचा फेरपालटीने पीक म्हणून उपयोग होतो. बाजरी पासून तयार केलेले पोल्ट्री फीड अंडी देणाऱ्या कोंबड्यांना दिल्यास अंड्यामधील अत्यावश्यक कोलेस्ट्रॉलचे प्रमाण हे मक्यापासून बनवलेल्या वापरातून उत्पादित अंड्यामधील प्रमाणापेक्षा कमी असते.
हवामान :
400 ते 500 मिमी पावसाचे प्रमाण असलेल्या भागात हे पीक घेतात.
उष्ण व कोरडे हवामान या पिकास चांगले मानवते.
पिकाची उगवण व वाढ 23 ते 32 अंश सेल्सिअस तापमानात चांगली होते.
पिकाच्या संपूर्ण वाढीच्या काळात स्वच्छ सूर्यप्रकाश अधिक उत्पादनाच्या दृष्टिकोनातून महत्त्वाचा आहे.
जमीन व पूर्व मशागत :
बाजरीच्या अधिक उत्पादनासाठी पाण्याचा चांगला निचरा होणारी मध्यम ते भारी जमीन निवडावी आणि जमिनीचा पीएच 6.5 ते 7.5 च्या दरम्यान असावा.
चांगल्या उगवणीसाठी जमीन भुसभुशीत ढेकळे विरहित व दाबून घट्ट केलेली असावी यासाठी अर्धा फूट खोल नागरट करून दोन ते तीन वक्राच्या पाळ्या देऊन शेवटच्या वखरणीपूर्वी कुजलेले शेणखत जमिनीत चांगले मिसळून द्यावे. पेरणीपूर्वी फळी फिरवून जमीन एकसारखे दाबून घ्यावी म्हणजे पेरणीनंतरच्या जोरदार पावसामुळे मी दडपून उगवणीवर विपरीत परिणाम होणार नाही.
बाजरी लागवडीसाठी चे संकरित वाण :
श्रद्धा : 70 ते 75 दिवस पिकाचा कालावधी आहे. या पिकाचे सरासरी 25 ते 27 क्विंटल पर हेक्टर उत्पादन क्षमता आहे. लवकर पकवा होणारा वाण आहे आणि गोसावी रोगास प्रतिकारक्षम दाने टपोरे व हिरव्या रंगाचे असतात . कंसावर अधिक प्रमाणात केस असल्याने पाखरांपासून कमी त्रास होतो.
सबुरी : या पिकाचा कालावधी 76 ते 80 दिवस आहे आणि सरासरी 30 क्विंटल पर्यंत उत्पादन क्षमता आहे. यामध्ये दाणे टपोरे गोसावी रोगास प्रतिकारक्षम त्यासोबत कणीस घट्ट असून कंसावर कमी अधिक प्रमाणात केस असल्याने पाखरा पासून संरक्षण भेटते.
शांती : या पिकाचा कालावधी 80 ते 85 दिवस असतो आणि सरासरी 30 क्विंटल पर्यंत उत्पादन क्षमता आहे. यामध्ये मध्यम उंच पीक जमिनीवर लोळत नाही दाणे टपोरे व राखी रंगाचे असतात भाकरी चवीला चांगली आणि गोसावी रोगास प्रतिकारक्षक आहे.
ए एच बी १६६६ : या पिकाचा कालावधी 76 ते 85 दिवस आहे आणि सरासरी उत्पादन तीस क्विंटल पर्यंत होऊ शकते. दाने टपोरेवर राखी रंगाचे असतात गोसावी रोगास प्रतिकारक्षम आहे.
बाजरी लागवडीसाठी सुधारित वाण :
आयसीटीपी ८२०३ : या पिकाचा कालावधी 75 ते 80 दिवस आहे सरासरी 15 ते 20 क्विंटल उत्पादन होऊ शकते. कणीस जड असते दाणे टपोरे आणि राखी रंगाचे असतात आणि गोसावी रोगास बळी पडत नाही.
समृद्धी : या पिकाचा कालावधी 80 ते 85 दिवस आहे आणि सरासरी 25 ते 28 क्विंटल उत्पादन होऊ शकते. गाणे टपोरे राखी रंगाचे आणि गोसावी रोगाला बळी पडत नाही.
परभणी संपदा : या पिकाचा कालावधी 75 ते 80 दिवस आहे आणि उत्पादन सरासरी 25 ते 30 क्विंटल असू शकते. दाणे टपोरे असून कांद्यातील रंग फिकट गुलाबी असतो. गोसावी रोगाला बळी पडत नाही.
बियाणे व बीज प्रक्रिया :
बाजरीच्या भरघोस उत्पादनासाठी स्थानिक वाणा ऐवजी बाजरीचे सुधारित किंवा संकलित वाणाचे बियाणे हेक्टरी 3 ते 3.5 किलो या प्रमाणात पेरणीसाठी वापरावे. अर्गट आणि गोसावी रोगाच्या नियंत्रणासाठी बीजप्रक्रिया केलेले प्रमाणित बियाणे वापरावे. बियाणे पेरणीपूर्वी 20 टक्के मिठाच्या द्रावणात दहा लिटर पाण्यासोबत टाकावे. त्यात वर तरंगणाऱ्या बुरशी पेशी व हलके बी काढून त्याचा नाश करावा.
राहिलेले बी स्वच्छ पाण्याने धुऊन सावलीत वाळवावे. मेटल लेकझिल या रसायनाची बीज प्रक्रिया सहा ग्रॅम प्रति किलो बियाणे या प्रमाणात करावी. या सर्व प्रक्रियेनंतर पीएसबी हे जिवाणू संवर्धक वीस ते पंचवीस ग्रॅम प्रति किलो बियाणे या प्रमाणात गुळाच्या द्रावणात एक लिटर पाण्यासोबत एकत्र करून बियाणे सोळावी व सावलीत सुकवून चार ते पाच तासाच्या आत पेरणीसाठी वापरावे.
पेरणी : पावसाळा सुरू झाल्यावर 75 ते 100 मी पाऊस झाल्यास पेरणी करावी. खरीप बाजरीची पेरणी 15 जून ते 15 जुलै या कालावधीत जमिनीत चांगली ओल असताना दोन ओळीत 45 सेंटीमीटर तर दोन रूपात बारा ते पंधरा सेंटीमीटर अंतर राहील अशा बेताने करावी.
पेरणी शक्यतो दोन झाडांच्या पाबरीने करावी म्हणजे रासायनिक खते बियाणा सोबत व बियाण्याच्या खाली दिल्यामुळे त्यांची उपयुक्तता वाहून चांगले उत्पादन मिळते.
बाजरीची पेरणी दोन ते तीन सेंटीमीटर पेक्षा जास्त खोल करू नये अन्यथा यापेक्षा खोलीवर केल्यास उगवण कमी प्रमाणात होऊ शकते. यासाठी पाबरीच्या फणास टोकाकडे कापडाची चुंबळ बांधावी म्हणजे बाबरीचे फळ जमिनीत जास्त खोल जाणार नाहीत व बियाणे अपेक्षित खोलीवर पेरले जाईल. आपातकालीन परिस्थितीत उशिरा 30 जुलैपर्यंत बाजरी पिकाची पेरणी करता येऊ शकते.
खत व्यवस्थापन :
अधिक उत्पादनासाठी दहा किलो जिंक सल्फेट प्रती हेक्टरी पूर्वमशागतीच्या वेळेस जमिनीतून द्यावे. स्फुरदाची मात्रा सिंगल सुपर फॉस्फेट मधून दिल्यास विकास कॅल्शियम मुसलफर ही अतिरिक्त सूक्ष्म अन्नद्रव्यही मिळतात. माती परीक्षणानुसार रासायनिक खते वापरायला हवी.सेंदिय खतांचा वापर जास्त करावा जेणेकरून खर्च कमी लागेल आणि जमीन पण पोषक राहील.
त्यामधे शेनखते,लेंडीखत, वेगवेगळ्या पेंडीची खते, लिंबोल्या खत, हाडांचा चुरा , मासळी खत , नपेड खत , गांडूळ खत , कंपोस्ट खत , आणि ऑरगॅनिक wastage पासून बनलेल खत .दर हेक्टरी 100 किलो नत्र पन्नास किलो स्फुरद आणि 50 किलो पलाश द्यावे. त्यापैकी अर्धे नत्र आणि स्फुरद रोपांच्या लागवडीच्या वेळी द्यावी आणि राहिलेले अर्धे नत्र रोपांच्या लागवडीनंतर तीस दिवसांनी द्यावी. हे खते 9 ते 10 सेंटीमीटर खोलीवर झाडांच्या मुद्याभोवती दहा ते पंधरा सेंटीमीटर अंतरावर बांगडी पद्धतीने द्यावीत. कोरडवाहू पिकास 50 किलो नत्र आणि 25 किलो स्फुरद द्यावे.
रोपांची लागवड केल्यानंतर शेतात लगेच पाणी द्यावे आणि पाण्याच्या पाळ्या जमिनीचा प्रकार आणि हंगाम यावर अवलंबून असतो. खरिपाच्या पिकास पाऊस नसताना दहा ते बारा दिवसाच्या अंतराने तर हिवाळ्यात सात ते आठ दिवसाच्या अंतराने आणि उन्हाळ्यात पाच ते सहा दिवसाच्या अंतराने पाण्याच्या पाळ्या देत राहाव्या. पिकास तुषार सिंचन किंवा ठिबक सिंचन पद्धतीने पाणी देऊन पाण्याची बचत करता येते.
शेतातील खुरपणी करून तण काढणे कोळपणी करणे पिकाला भर देणे ही अंतर मशागतीची कामे नियमित आणि वेळेवर करणे आवश्यक आहे त्याकरिता आवश्यकतेनुसार खुरपणी करून तण काढून घ्यावे तसेच झाडास मातीची भर द्यावी. काहीतणांचा नाश तणनाशकांचा फवारा मारूनही करता येते.
आणि जर वरील सेंद्रिय खत उपलब्ध होत नसेल किंवा तयार करता येत नसेल तर आपण खालीलप्रमाणे दिलेली chemical युक्त खते वापरावी.
युरिया
डी ए पी
परंतु chemical युक्त खते वापरण्या agother आपण माती परीक्षण करून घेतले पाहिजे .माती परीक्षण केल्यावर कोणते खनिजे माती मध्ये कमी प्रमाणात असेल ते कळते,
त्या नंतर त्याच खताचा वापर शेती साठी करावा. काकडी कोरडवाहू पिकासाठी दर हेक्टरी 50 किलो नत्र पन्नास किलो स्फुरद आणि ओलीताच्या पिकासाठी दर हेक्टरी 100 किलो नत्र आणि 50 किलो स्फुरद आणि 50 किलो पालाश द्यावे.
आंतर मशागत :
पेरणीनंतर दहा ते पंधरा दिवसांनी गरजेनुसार विरळणी करावी किंवा नाग्या भरून दोन रोपातील अंतर बारा ते पंधरा सेंटीमीटर ठेवावे आणि त्यासोबत जमिनीत चांगली ओल असल्यास विरळणी केलेली रोपे नाग्या भरण्यास वापरता येतात. 30 ते 40 दिवसापर्यंत पीक तनवीरहित राहण्यासाठी खुरपणी किंवा डवरणी करावी आणि एक महिन्यानंतर पिकास नत्राचा दुसरा हप्ता द्यावा. कोरडवाहू पिकास युरिया देताना जमिनीत चांगली ओल असणे गरजेचे आहे.
हंगाम उपायोजना :
चांगल्या उगवणीनंतर मधल्या काळात पावसाचा खंड पडला तर बाष्पाची गरज भागवण्यासाठी डवरणी करून जमिनीचा वरचा पापुद्रा मोकळा करावा यालाच डस्ट मल्चिंग असे म्हणतात. पिकातील काढलेले तर दोन ओळीत पसरून ठेवावे. द वर्णी करताना दौऱ्याला खाली दोरी बांधल्यास पिकाला मातीची भर बसेल व पडणाऱ्या पावसाचे पाणी तयार झालेल्या सरीमध्ये व्यवस्थित मुरली जाईल त्याचा उपयोग पिकाच्या पुढील वाढीच्या काळात होतो.
पाणी व्यवस्थापन :
बाजरी पिकास फुटवे येण्याची वेळ ही पीक पोटरी यावेत अवस्थेत असताना आणि कंसात दाणे भरताना जमिनीत पुरेसा ओलावा असणे गरजेचे आहे. या अवस्थेत जमिनीत पुरेशी ऊन नसल्यास पिकास संरक्षित ओलीत म्हणून पावसाचा अंदाज बघून हलकेसे पाणी द्यावे.
आंतरपीक :
अन्नद्रव्यांसाठी व जागेसाठी स्पर्धा नसलेला कालावधी या तत्त्वानुसार बाजरी व तूर हे आंतरपीक पद्धती सर्व दृष्टीने फायदेशीर आहे यासाठी बाजरी वतुर यांची अंतर्भूत म्हणून पेरणी करताना यांचे होळीचे प्रमाण 2:1 किंवा 4:2 असे ठेवावे.
याप्रमाणेच बाजरीत सोयाबीन सूर्यफूल ही पिके सुद्धा याच प्रमाणात आंतरपीक म्हणून घेतला येतात. हलक्या जमिनीत आणि कमी पाऊस असणाऱ्या प्रदेशात बाजरी व मटकी 2:1 या प्रमाणात आंतरपीक म्हणून आपण घेऊ शकतो.
तन नाशक कोणते वापरावे :
गरजेनुसार बाजरी पिकात तर नाशकाचा वापर करता येतो यासाठी ॲट्रॉसिंग किंवा सीमाजीन हे उगवण पूर्व किंवा पेरणीनंतर परंतु बी उगवण्यापूर्वी तन नाशक हेक्टरी 1.5 ते दोन किलो हे सहाशे ते सातशे लिटर पाण्यासोबत फवारणी आपण करू शकतो.
फवारणीनंतर 15 ते 20 दिवस पिकात खुरपणी किंवा डवरणी करू नये तसेच पेरणीनंतर 25 ते 30 दिवसांनी दोन चार सोडियम सॉल्ट हे उगवण 75 नाशक हेक्टरी बाराशे 50 ग्रॅम या प्रमाणात सहाशे लिटर पाण्यासोबत तनावर फवारावे. तन नाशक फवारणीपूर्वी तज्ञांचा सल्ला घेणे आवश्यक राहील.
कीड व रोग :
बोकड्या आणि पर्णगुच्छ : या रोगामुळे पानांची वाढ खुंटते आणि ती लहान आणि बोकड्यासारखी दिसतात याचा प्रसार तुडतुड्यामुळे होतो.
याच्या नियंत्रणासाठी बी पेरताना दोन ओळीत फोरेट हेक्टरी दाणेदार औषध प्रति वाफ्यास 25 ग्रॅम या प्रमाणात द्यावे.
मर : हा बुरशीजन्य रोग असून जमिनीत असणाऱ्या फ्युजरियम नावाच्या बुरशीमुळे होतो. या रोगामुळे झाडांची पाने प्रथमतः पिवळी पडतात. शिरे मधील पानांवर खाकी रंगाचे डाग दिसतात. झाडाचे खोड मधून कापल्यास आतील पेशी काळपट दिसतात आणि झाडांची वाढ खुंटते व शेवटी झाड मरते.
यावर उपाय म्हणून रोगास बळी न पडणाऱ्या जातींची लागवड करावी. पिकाची फेरपालट करावी. नियमितपणे झाडांवर बुरशीनाशकाचा फवारा करावा. पेरणीपूर्वी बियाण्यास तीन ग्रॅम प्रति किलो थायरम बियाणे सोडावे.
शेंडा आणि फळे पोखरणारी अळी : या किडीमुळे वांगी पिकाचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान होते आणि चिकट पांढऱ्या रंगाच्या आळ्या शेंड्यातून खोडात शिरून आतील भाग पोखरून खातात यावर उपाय म्हणून कीड लागलेले शेंडे अळीसकट नष्ट करावेत. चाळीस ग्रॅम कार्बोरील किंवा 14 मिली मोनोक्रोटोफास दहा लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.
तुडतुडे : हिरवट रंगाची कीड असून पानातील रस शोषून घेते त्यामुळे पाने आकसल्यासारखी दिसतात तसेच या किडीमार्फत बोकड्या या विषाणू रोगाचा प्रसार होतो.
यावर उपाय म्हणून रोपांच्या पुनर लागवडीनंतर दोन आठवड्यांनी बारा मिली इंडोसल्फान पस्तीस टक्के प्रवाही दहा लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.
मावा : ही अतिशय लहान आकाराची कीड पानाच्या पेशीमध्ये तोंड खूप सून पानातील रस शोषून घेते.
यावर उपाय म्हणून 20 मिली मेल थ्री ऑन 50% प्रवाही दहा लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.
click here for video : https://youtu.be/WnwgSzqd6xc?si=lJQupsMWrC4mjcM5